Τα τελευταία δέκα χρόνια έχουν γίνει μερικές πολύ ενδιαφέρουσες εξελίξεις στην εξελικτική βιολογία, την νευρο-γνωστική επιστήμη (ψυχομετρική?), την παιδική ανάπτυξη και την έρευνα σε πολλούς άλλους τομείς, που αρχίζουν να αμφισβητούν αυτά τα μακροχρόνια "γνωρίσματα" που είχαμε για την ανθρώπινη φύση και την έννοια της ανθρώπινης διαδρομής μέχρι τώρα.
Αλλά υπάρχει και ένα άλλο πλαίσιο αναφοράς που εμφανίζεται στις επιστήμες, που είναι αρκετά ενδιαφέρον και αμφισβητεί πραγματικά αυτές τις παραδοχές και με αυτό, τα ίδια τα θεσμικά όργανα που έχουμε δημιουργήσει με βάση αυτές τις παραδοχές, τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μας, τις επιχειρηματικές πρακτικές μας, τα κυβερνητικά ιδρυμάτα κ.λ.π.
Επιτρέψτε μου να σας μεταφέρω πίσω στο αρχές της δεκαετίας του ενενήντα, σε ένα φαινομενικά βαρετό μικρό εργαστήριο στην Πάρμα της Ιταλίας, οπου οι επιστήμονες είχαν μια συσκευή σάρωσης του εγκεφάλου τύπου MRI συνδεδεμένο σε έναν πίθηκο, και ενώ ο πίθηκος προσπαθούσε να ανοίξει ένα καρύδι ήθελαν να δουν πώς οι νευρώνες θα έπαιρναν μπρός.
Και έτσι λοιπόν ο πίθηκος προσπαθεί να ανοίξει το καρύδι και παίρνουν μπροστά οι νευρώνες και εντελώς τυχαία -και έτσι γίνεται η επιστήμη μερικές φορές- ένας άνθρωπος μπήκε στο εργαστήριο, και δεν ξέρω αν ήταν από λάθος, ήταν πεινασμένος, είδε τα καρύδια, πήρε ένα και προσπάθησε να το ανοίξει, και ο πίθηκος ήταν εντελώς σοκαρισμένος διότι "ποιός στο καλό είναι αυτός ο εισβολέας στο εργαστήριο" και δεν κινήθηκε καθόλου, μόνο κοίταξε αυτόν τον άνθρωπο να προσπαθεί να ανοίξει το καρύδι όπως είχε κάνει ο ίδιος μερικά δευτερόλεπτα νωρίτερα και στη συνέχεια οι επιστήμονες κοίταξαν στον σαρωτή του εγκεφάλου του, και ακριβώς οι ίδιοι νευρώνες φωτίζονταν όταν παρατηρούσε τον άνθρωπο να ανοίγει το καρύδι και όταν ο πίθηκος άνοιγε το καρύδι.
Οι επιστήμονες δεν είχαν ιδέα για το τι είναι αυτό και νόμιζαν οτι το M.R.I., οτι η μηχανή τέλος πάντων είχε χαλάσει.
Το λοιπόν μετά άρχισαν να βάζουν μηχανές σάρωσης του εγκεφάλου MRI και σε άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά, ειδικά σε χιμπατζήδες με μεγάλο εγκεφαλικό φλοιό, και στη συνέχεια πήγαν και στον άνθρωπο και αυτό που βρήκαν ξανά και ξανά είναι κάτι που ονομάζονται νευρώνες-κάτοπτρα και βασικά σημαίνει ότι είμαστε συνδεδεμένοι, μερικά από τα πρωτεύοντα θηλαστικά, όλοι οι άνθρωποι, υποψιαζόμαστε και οι ελέφαντες, δεν είμαστε σίγουροι για τα δελφίνια και τα σκυλιά, έχουμε μόλις αρχίσει άλλωστε, αλλά όλοι οι άνθρωποι είναι συνδεδεμένοι με νευρώνες-κάτοπτρα, έτσι ώστε αν εγώ παρατηρώ εσάς, τον θυμό σας, την απογοήτευσή σας, την αίσθηση της απόρριψης σας, την χαρά σας, ότι κι αν είναι αυτό, και αν μπορώ να αισθανθώ αυτό που κάνετε, οι ίδιοι νευρώνες θα ανάψουν σε μένα σαν να έχω ο ίδιος αυτή την εμπειρία.
Τώρα, αυτό δεν είναι κάτι ασυνήθιστο, όλοι ξέρουμε οτι αν μια αράχνη ανεβαίνει το χέρι κάποιου και αν εγώ παρατηρώ την αράχνη να ανεβαίνει στο χέρι σας σας θα νιώσω μια ανατριχιαστική αίσθηση, το παίρνουμε αυτό ως δεδομένο, αλλά είμαστε πραγματικά συνδεδεμένοι ωστε να βιώσουμε την κατάσταση του άλλου λες και την βιώνουμε οι ίδιοι.
Οι νευρώνες-κάτοπτρα είναι απλά η αρχή, μόλις τώρα αρχίζει μια ολόκληρη σειρά έρευνας που συμβαίνει στην νευροψυχολογία, στην έρευνα του εγκεφάλου και στην παιδική ανάπτυξη που προτείνει-υπονοεί ότι είμαστε στην πραγματικότητα συνδεδεμένοι, όχι για την επιθετικότητα, τη βία, την ιδιοτέλεια και για το προσωπικό όφελος, αλλα είμαστε στην πραγματικότητα συνδεδεμένοι για την κοινωνικότητα, την προσήλωση (ή την αφοσίωση), την στοργή, την συντροφιά, και ότι η ανώτερη ώθηση-ανάγκη είναι η ανάγκη να ανήκεις κάπου. Είναι ώθηση για ενσυναίσθηση.
Τι είναι η ενσυναίσθηση... είναι πολύ περίπλοκο, όταν είναι τα μωρά στο βρεφοκομείο και ένα μωρό αρχίζει να κλαίει, τα άλλα μωρά θα κλαίνε σαν απάντηση. Απλά δεν ξέρουν γιατί! Αυτό λέγεται ενσυναίσθηση στο stress. Είναι χτισμένο στη βιολογία τους.
Περίπου δυόμισι ετών κάθε παιδί μπορεί να αρχίσει να αναγνωρίζει τον εαυτό του στον καθρέφτη, και τότε αρχίζει να ωριμάζει η ενσυναίσθηση σαν πολιτιστικό φαινόμενο. Απο την στιγμή που μπορούν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους τότε ξέρουν ότι όταν παρατηρούν κάποιον άλλον να αισθάνεται κάτι, ξέρουν ότι αν νιώθουν κάτι, είναι επειδή το νιώθουν επειδή κάποιος άλλος το έχει, ότι είναι δύο ξεχωριστά πράγματα.
Η ατομικότητα πηγαίνει μαζί με την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, και όσο αυξάνεται η ατομικότητα αυξάνεται και η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης.
Περίπου οκτώ ετών ένα παιδί μαθαίνει για τη γέννηση και το θάνατο, μαθαίνει απο που ήρθε, ότι έχει μονάχα μια ζωή, ότι η ζωή είναι εύθραυστη και τρωτή, και οτι μια μέρα θα πεθάνει. Αυτή είναι η αρχή ενός υπαρξιακού ταξιδιού, διότι όταν ένα παιδί μαθαίνει για τη γέννηση και το θάνατο και για την μία και μοναδική ζωή, συνειδητοποιούν πόσο εύθραυστη και ευάλωτη είναι η ζωή. Είναι πολύ δύσκολο να είσαι ζωντανός σε αυτόν τον πλανήτη, είτε είσαι άνθρωπος είτε μια αλεπού που κάνει βόλτες στο δάσος.
Και όταν ένα παιδί μαθαίνει ότι η ζωή είναι εύθραυστη και ευάλωτη και οτι κάθε στιγμή είναι πολύτιμη, και ότι όλοι έχουν τη δική τους μοναδική ιστορία, αυτά επιτρέπουν σε ένα παιδί, στη συνέχεια, να βιώσει τα δεινά του άλλου με τον ίδιο τρόπο που, ένα άλλο πρόσωπο - ή θα μπορούσε να είναι ένα άλλο πλάσμα, - έχει μία και μόνο ζωή. Είναι δύσκολο να είσαι ζωντανός και οι πιθανότητες δεν πάνε πάντα καλά.
Έτσι, εάν σκέφτεστε για τις στιγμές που συμπάσχουμε μεταξύ μας ή με ένα άλλο πλάσμα είναι πάντα γιατί νιώσαμε τον αγώνα τους, έχουμε τον θάνατο, την ενσυναίσθηση, και την γιορτή της ζωής και δείχνουμε την αλληλεγγύη μας με την συμπόνια μας.
Η ενσυναίσθηση είναι το αντίθετο της ουτοπίας. Δεν υπάρχει εμπάθεια στον παράδεισο, σας το εγγυώμαι εγώ, πριν να πάτε εκεί. Δεν υπάρχει εμπάθεια εκει πέρα, επειδή δεν υπάρχει θνησιμότητα. Δεν υπάρχει ενσυναίσθηση στην ουτοπία, επειδή δεν υπάρχει δυστυχία. Η ενσυναίσθηση στηρίζεται στην αναγνώριση του θανάτου και στην γιορτή της ζωής, στην ανάγκη του ένός για τον άλλον στο να αναπτύσσονται και να υπάρχουν. Βασίζεται στις αδυναμίες μας και στις ατέλειες μας.
Οπότε αν μιλάμε για την οικοδόμηση ενός συναισθηματικού πολιτισμού, δεν μιλάμε για ουτοπία, μιλάμε για την ικανότητα των ανθρώπων να δείξουμε την αλληλεγγύη όχι μόνο μεταξύ τους αλλά και στα άλλα πλάσματα της ζωής μας που έχουν μία και μόνη ζωή σε αυτόν το μικρό πλανήτη.
Είμαστε οι homo-empathicus και ιδού το ερώτημα:
Γνωρίζουμε ότι η συνείδηση αλλάζει στην πάροδο του χρόνου. Ο τρόπος που ο εγκέφαλος μας είναι συνδεδεμένος σήμερα δεν είναι ο ίδιος τρόπος σύνδεσης ενός μεσαιωνικού εγκεφάλου, και η καλωδίωση του εγκεφάλου των δύο δεν είναι η ίδια με την η καλωδίωση κάποιου που ζούσε διακόσιες τριάντα χιλιάδες χρόνια πριν.
(Σ.τ.μ. με την ευκαιρία είχα γράψει ένα σχετικό κείμενο για την συνδεσμολογία του ανθρώπινου εγκέφαλου εδώ)
Και έτσι το ερώτημα που έθεσα στην αρχή αυτής της μελέτης πριν από έξι χρόνια είναι το: Πώς αλλάζει η συνείδηση με την πάροδο του χρόνου?
Γιατί θέλω να φανταστώ την παρακάτω πρόταση: Είναι δυνατόν ότι εμείς, τα ανθρώπινα όντα, που είμαστε συνδεδεμένα με τους συναισθηματισμούς και τις αγωνίες μας, είναι δυνατό, θα μπορούσαμε να επεκτείνουμε πραγματικά την ενσυναίσθηση μας σε ολόκληρη την ανθρώπινη φυλή, σαν μία εκτεταμένη οικογένεια, και μετά για τα συναδελφικά μας πλάσματα, ως μέρος μιας επαναστατικής οικογένειας, και μετά στην βιόσφαιρα που αποτελεί κοινή μας κοινότητα? Αν είναι δυνατόν να το φανταστούμε αυτό τότε μπορεί να είμαστε σε θέση να σώσουμε το είδος μας και να σώσουμε τον πλανήτη μας.
Και αν σας πω απόψε οτι μου είναι αδύνατο να το φανταστώ αυτό, τότε δεν βλέπω το πώς θα τα καταφέρουμε.
Η ενσυναίσθηση είναι το αόρατο χέρι, η ενσυναίσθηση είναι αυτό που μας επιτρέπει να απλώσουμε την ευαισθησία μας σε κάποιον άλλον ωστε όλοι μαζί έτσι ώστε να μπορούμε να γίνουμε ευρύτερες κοινωνικές μονάδες. Το να συμπάσχουμε είναι το να είμαστε πολιτισμένοι και το να είμαστε πολιτισμένοι είναι το να συμπάσχουμε.
Ενώ η επικοινωνία της κοινωνίας του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη μπορούσε να επεκταθεί μόνο στην τοπική φυλή και στην απόσταση της φωνής, και ο καθένας πάνω στο παραδίπλα βουνό ήταν ο "άγνωστος" και έτσι η ενσυναίσθηση επεκτεινόταν μόνο στους δεσμούς του αίματος, όταν μεταφερθήκαμε στον μεγάλο υδραυλικό αγροτικό πολιτισμό, το σενάριο αυτό μας επέτρεψε να επεκτείνουμε αυτό το κεντρικό νευρικό σύστημα και να "εξολοθρεύσουμε" περισσότερο χρόνο και χώρο, φέρνοντας πιο κοντά τους ανθρώπους.
Οπότε η διαφοροποίηση των κλιμάκων και η αύξηση της μοναδικότητας μας όχι μόνο οδήγησε σε θεολογικές συνειδήσεις, αλλά η ενσυναίσθηση τώρα επεκτείνεται σε μια νέα μυθοπλασία, και αυτό ήταν οτι πέραν του να συνδέεται ο ένας με δεσμούς αίματος ενός άλλου ατόμου, αποφυλετιστήκαμε και αρχίσαμε τις σχέσεις με βάση τους θρησκευτικούς δεσμούς. Oπότε έχουμε μια νέα μυθοπλασία, οι Εβραίοι άρχισαν να βλέπουν όλους τους άλλους Εβραίους ως εκτεταμένη οικογένεια και συνέπασχαν με τους άλλους Εβραίους, οι Χριστιανοί ξεκίνησαν να βλέπουν όλους τους άλλους Χριστιανούς ως εκτεταμένη οικογένεια και συνέπασχαν με τους άλλους χριστιανούς, και με τους μουσουλμάνους το ίδιο κ.λ.π.
Οπότε φτάσαμε στον δέκατο ένατο αιώνα, την βιομηχανική επανάσταση και επεκτείνουμε τις αγορές σήμερα σε μεγαλύτερες περιοχές περιλαμβάνοντας την φαντασία του έθνους-κράτους, και ξαφνικά όλοι οι Βρετανοί ξεκίνησαν να βλέπουν άλλους στην Μεγάλη Βρετανία ως εκτεταμένη οικογένεια, και οι Γερμανοί άρχισαν να βλέπουν τους άλλους Γερμανούς ως εκτεταμένη οικογένεια, και οι Αμερικανοί το ίδιο με τους Αμερικάνους. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως η Γερμανία, δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως η Γαλλία, αυτά είναι φαντασίες, αλλά μας επιτρέπουν να επεκταθούμε ως οικογένεια, ώστε να μπορούμε να έχουμε πίστη και ταυτότητες με βάση τις νέες σύνθετες επαναστάσεις της επικοινωνίας και της ενέργειας που έχουμε ωστε να "εξολοθρεύουμε" χρόνο και χώρο.
Αλλά, αν έχουμε περάσει από την ενσυναίσθηση απο τους δεσμούς αίματος, στην ενσυναίσθηση στις θρησκευτικές ενώσεις, στην ενσυναίσθηση με βάση την εθνική ταυτότητα, είναι πραγματικά τόσο μεγάλο άλμα να φανταστούμε οτι η νέα τεχνολογία μας επιτρέπει να συνδέσουμε την ενσυναίσθηση μας σε όλη την ανθρώπινη φυλή, σε μια βιόσφαιρα? Για ποιον λόγο να σταματήσουμε στην ταυτότητα του έθνους-κράτους και να έχουμε μόνο ιδεολογικούς συναισθηματισμούς ή θεολογικούς συναισθηματισμούς ή φυλετικούς η αίματος με τους άλλους?
Έχουμε την τεχνολογία που μας επιτρέπει να επεκτείνουμε αυτό το κεντρικό νευρικό σύστημα και να σκεφτούμε οτι όλοι είμαστε απο τα σπλάχνα μας μια οικογένεια, όχι μόνο πνευματικά. Όταν ο σεισμός που έπληξε την Αϊτή και στη συνέχεια την Χιλή - αλλα ιδιέταιρα την Αϊτή - μέσα σε μια ώρα βούιζαν τα twitter, και σε κανα δίωρο μέσω βίντεο κινητού τηλεφώνου ανέβαιναν βίντεο στο youtube και μέσα σε τρεις ώρες ολόκληρη η ανθρώπινη φυλή ήταν σε ένα συναισθηματικό αγκάλιασμα για την παροχή βοήθειας στην Αϊτή.
Αν είμασταν, όπως οι πεφωτισμένοι μας φιλόσοφοι προτείνουν, υλιστές, ιδιοτελείς, ωφελιμιστές, και μας ευχαριστούσε η προσωπική μας ασφάλεια αυτό δεν θα μπορούσε να εξηγήσει την αντίδραση στην Αϊτή.
Προφανώς εκατόν εβδομήντα πέντε χιλιάδες χρόνια πριν στο rift valley της Αφρικής υπήρχαν περίπου δέκα χιλιάδες ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι που περπατούσαν στα λιβάδια, οι πρόγονοί μας. Οι γενετιστές βρήκαν μία γυναικεία βάση δεδομένων, μια γραμμή βάσης δεδομένων που προφανώς τα γονίδια της περάσαν σε όλους σε αυτόν τον χώρο, οι άλλες κυρίες προφανώς δεν τα κατάφεραν. Και γίνεται ακόμα πιο παράξενο, εντόπισαν επίσης ένα μόνο αρσενικό - μια γραμμή βάσης δεδομένων για τους γενετιστές - που αποκαλέστηκε το Y-χρωμόσωμα Αδάμ - προφανώς κάποιος αρκετά ισχυρός άντρας - που τα γονίδια του πέρασαν του καθενός άλλου σε αυτόν τον χώρο.
Οπότε ιδού τα νέα: έξι κόμμα οκτώ δισεκατομμύρια άνθρωποι (7 δις πλέον) σε διαφορετικά επίπεδα συνείδησης: θεολογική, ιδεολογική, ψυχολογική, δραματουργική, όλοι αγωνίζονται μεταξύ τους με διαφορετικές ιδέες για τον κόσμο και μαντέψτε, όλοι προήλθαν από δύο άτομα. Η Βίβλος είχε ένα δίκιο εδώ, θα μπορούσαμε να προερχόμαστε απο πολλούς, αλλά το θέμα είναι οτι πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε σαν μια εκτεταμένη οικογένεια, πρέπει να διευρύνουμε την αίσθηση της ταυτότητάς μας. Δεν χάνουμε τις προηγούμενες ταυτότητες μας όπως την εθνική η τις θρησκευτικές ταυτοτήτες ή ακόμη και τους δεσμούς αίματος, αλλά επεκτείνουμε την ταυτότητά μας, έτσι μπορούμε να σκεφτούμε όλη την ανθρώπινης φυλή σαν φίλους συνταξιδιώτες, και υπάρχουν και άλλα πλάσματα εδώ, ως μέρος της επαναστατικής μας οικογένειας στην κοινότητα της βιόσφαιρας μας.
Πρέπει να ξανασκεφτούμε το ανθρώπινο πλαίσιο και αν είμαστε πραγματικά homo-empathicus τότε θα πρέπει να αναδείξουμε αυτήν την φύση που έχουμε βαθειά μέσα μας, καθώς αν δεν βγει και έχει κατασταλεί από το πως μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, απο το εκπαιδευτικό σύστημα, την επιχειρηματική πρακτική μας, την κυβέρνηση, τότε ξεκινούν οι δευτερογενείς ωθήσεις: ο ναρκισσισμός, ο υλισμός, η βία και η επιθετικότητα.
Αν θα μπορούσαμε να έχουμε μια συνολική συζήτηση ας ξεκινήσει απο εδώ, από τον Βρετανικό βασιλικό σύλλογο για τις Τέχνες (http://www.thersa.org/), μιας και προφανώς αυτό κάνουν εκεί, να αρχίσουμε να επανεξετάζουμε την ανθρώπινη φύση, να να αναδείξουμε τη δική μας συναισθηματική κοινωνικότητα, έτσι ώστε να μπορούμε να επανεξετάσουμε τους θεσμούς της κοινωνίας και να προετοιμάσουμε το έδαφος για έναν ενσυναισθητικό πολιτισμό.
Πηγή το παρακάτω βίντεο:
Αλλά υπάρχει και ένα άλλο πλαίσιο αναφοράς που εμφανίζεται στις επιστήμες, που είναι αρκετά ενδιαφέρον και αμφισβητεί πραγματικά αυτές τις παραδοχές και με αυτό, τα ίδια τα θεσμικά όργανα που έχουμε δημιουργήσει με βάση αυτές τις παραδοχές, τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μας, τις επιχειρηματικές πρακτικές μας, τα κυβερνητικά ιδρυμάτα κ.λ.π.
Επιτρέψτε μου να σας μεταφέρω πίσω στο αρχές της δεκαετίας του ενενήντα, σε ένα φαινομενικά βαρετό μικρό εργαστήριο στην Πάρμα της Ιταλίας, οπου οι επιστήμονες είχαν μια συσκευή σάρωσης του εγκεφάλου τύπου MRI συνδεδεμένο σε έναν πίθηκο, και ενώ ο πίθηκος προσπαθούσε να ανοίξει ένα καρύδι ήθελαν να δουν πώς οι νευρώνες θα έπαιρναν μπρός.
Και έτσι λοιπόν ο πίθηκος προσπαθεί να ανοίξει το καρύδι και παίρνουν μπροστά οι νευρώνες και εντελώς τυχαία -και έτσι γίνεται η επιστήμη μερικές φορές- ένας άνθρωπος μπήκε στο εργαστήριο, και δεν ξέρω αν ήταν από λάθος, ήταν πεινασμένος, είδε τα καρύδια, πήρε ένα και προσπάθησε να το ανοίξει, και ο πίθηκος ήταν εντελώς σοκαρισμένος διότι "ποιός στο καλό είναι αυτός ο εισβολέας στο εργαστήριο" και δεν κινήθηκε καθόλου, μόνο κοίταξε αυτόν τον άνθρωπο να προσπαθεί να ανοίξει το καρύδι όπως είχε κάνει ο ίδιος μερικά δευτερόλεπτα νωρίτερα και στη συνέχεια οι επιστήμονες κοίταξαν στον σαρωτή του εγκεφάλου του, και ακριβώς οι ίδιοι νευρώνες φωτίζονταν όταν παρατηρούσε τον άνθρωπο να ανοίγει το καρύδι και όταν ο πίθηκος άνοιγε το καρύδι.
Οι επιστήμονες δεν είχαν ιδέα για το τι είναι αυτό και νόμιζαν οτι το M.R.I., οτι η μηχανή τέλος πάντων είχε χαλάσει.
Το λοιπόν μετά άρχισαν να βάζουν μηχανές σάρωσης του εγκεφάλου MRI και σε άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά, ειδικά σε χιμπατζήδες με μεγάλο εγκεφαλικό φλοιό, και στη συνέχεια πήγαν και στον άνθρωπο και αυτό που βρήκαν ξανά και ξανά είναι κάτι που ονομάζονται νευρώνες-κάτοπτρα και βασικά σημαίνει ότι είμαστε συνδεδεμένοι, μερικά από τα πρωτεύοντα θηλαστικά, όλοι οι άνθρωποι, υποψιαζόμαστε και οι ελέφαντες, δεν είμαστε σίγουροι για τα δελφίνια και τα σκυλιά, έχουμε μόλις αρχίσει άλλωστε, αλλά όλοι οι άνθρωποι είναι συνδεδεμένοι με νευρώνες-κάτοπτρα, έτσι ώστε αν εγώ παρατηρώ εσάς, τον θυμό σας, την απογοήτευσή σας, την αίσθηση της απόρριψης σας, την χαρά σας, ότι κι αν είναι αυτό, και αν μπορώ να αισθανθώ αυτό που κάνετε, οι ίδιοι νευρώνες θα ανάψουν σε μένα σαν να έχω ο ίδιος αυτή την εμπειρία.
Τώρα, αυτό δεν είναι κάτι ασυνήθιστο, όλοι ξέρουμε οτι αν μια αράχνη ανεβαίνει το χέρι κάποιου και αν εγώ παρατηρώ την αράχνη να ανεβαίνει στο χέρι σας σας θα νιώσω μια ανατριχιαστική αίσθηση, το παίρνουμε αυτό ως δεδομένο, αλλά είμαστε πραγματικά συνδεδεμένοι ωστε να βιώσουμε την κατάσταση του άλλου λες και την βιώνουμε οι ίδιοι.
Οι νευρώνες-κάτοπτρα είναι απλά η αρχή, μόλις τώρα αρχίζει μια ολόκληρη σειρά έρευνας που συμβαίνει στην νευροψυχολογία, στην έρευνα του εγκεφάλου και στην παιδική ανάπτυξη που προτείνει-υπονοεί ότι είμαστε στην πραγματικότητα συνδεδεμένοι, όχι για την επιθετικότητα, τη βία, την ιδιοτέλεια και για το προσωπικό όφελος, αλλα είμαστε στην πραγματικότητα συνδεδεμένοι για την κοινωνικότητα, την προσήλωση (ή την αφοσίωση), την στοργή, την συντροφιά, και ότι η ανώτερη ώθηση-ανάγκη είναι η ανάγκη να ανήκεις κάπου. Είναι ώθηση για ενσυναίσθηση.
Τι είναι η ενσυναίσθηση... είναι πολύ περίπλοκο, όταν είναι τα μωρά στο βρεφοκομείο και ένα μωρό αρχίζει να κλαίει, τα άλλα μωρά θα κλαίνε σαν απάντηση. Απλά δεν ξέρουν γιατί! Αυτό λέγεται ενσυναίσθηση στο stress. Είναι χτισμένο στη βιολογία τους.
Περίπου δυόμισι ετών κάθε παιδί μπορεί να αρχίσει να αναγνωρίζει τον εαυτό του στον καθρέφτη, και τότε αρχίζει να ωριμάζει η ενσυναίσθηση σαν πολιτιστικό φαινόμενο. Απο την στιγμή που μπορούν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους τότε ξέρουν ότι όταν παρατηρούν κάποιον άλλον να αισθάνεται κάτι, ξέρουν ότι αν νιώθουν κάτι, είναι επειδή το νιώθουν επειδή κάποιος άλλος το έχει, ότι είναι δύο ξεχωριστά πράγματα.
Η ατομικότητα πηγαίνει μαζί με την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, και όσο αυξάνεται η ατομικότητα αυξάνεται και η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης.
Περίπου οκτώ ετών ένα παιδί μαθαίνει για τη γέννηση και το θάνατο, μαθαίνει απο που ήρθε, ότι έχει μονάχα μια ζωή, ότι η ζωή είναι εύθραυστη και τρωτή, και οτι μια μέρα θα πεθάνει. Αυτή είναι η αρχή ενός υπαρξιακού ταξιδιού, διότι όταν ένα παιδί μαθαίνει για τη γέννηση και το θάνατο και για την μία και μοναδική ζωή, συνειδητοποιούν πόσο εύθραυστη και ευάλωτη είναι η ζωή. Είναι πολύ δύσκολο να είσαι ζωντανός σε αυτόν τον πλανήτη, είτε είσαι άνθρωπος είτε μια αλεπού που κάνει βόλτες στο δάσος.
Και όταν ένα παιδί μαθαίνει ότι η ζωή είναι εύθραυστη και ευάλωτη και οτι κάθε στιγμή είναι πολύτιμη, και ότι όλοι έχουν τη δική τους μοναδική ιστορία, αυτά επιτρέπουν σε ένα παιδί, στη συνέχεια, να βιώσει τα δεινά του άλλου με τον ίδιο τρόπο που, ένα άλλο πρόσωπο - ή θα μπορούσε να είναι ένα άλλο πλάσμα, - έχει μία και μόνο ζωή. Είναι δύσκολο να είσαι ζωντανός και οι πιθανότητες δεν πάνε πάντα καλά.
Έτσι, εάν σκέφτεστε για τις στιγμές που συμπάσχουμε μεταξύ μας ή με ένα άλλο πλάσμα είναι πάντα γιατί νιώσαμε τον αγώνα τους, έχουμε τον θάνατο, την ενσυναίσθηση, και την γιορτή της ζωής και δείχνουμε την αλληλεγγύη μας με την συμπόνια μας.
Η ενσυναίσθηση είναι το αντίθετο της ουτοπίας. Δεν υπάρχει εμπάθεια στον παράδεισο, σας το εγγυώμαι εγώ, πριν να πάτε εκεί. Δεν υπάρχει εμπάθεια εκει πέρα, επειδή δεν υπάρχει θνησιμότητα. Δεν υπάρχει ενσυναίσθηση στην ουτοπία, επειδή δεν υπάρχει δυστυχία. Η ενσυναίσθηση στηρίζεται στην αναγνώριση του θανάτου και στην γιορτή της ζωής, στην ανάγκη του ένός για τον άλλον στο να αναπτύσσονται και να υπάρχουν. Βασίζεται στις αδυναμίες μας και στις ατέλειες μας.
Οπότε αν μιλάμε για την οικοδόμηση ενός συναισθηματικού πολιτισμού, δεν μιλάμε για ουτοπία, μιλάμε για την ικανότητα των ανθρώπων να δείξουμε την αλληλεγγύη όχι μόνο μεταξύ τους αλλά και στα άλλα πλάσματα της ζωής μας που έχουν μία και μόνη ζωή σε αυτόν το μικρό πλανήτη.
Είμαστε οι homo-empathicus και ιδού το ερώτημα:
Γνωρίζουμε ότι η συνείδηση αλλάζει στην πάροδο του χρόνου. Ο τρόπος που ο εγκέφαλος μας είναι συνδεδεμένος σήμερα δεν είναι ο ίδιος τρόπος σύνδεσης ενός μεσαιωνικού εγκεφάλου, και η καλωδίωση του εγκεφάλου των δύο δεν είναι η ίδια με την η καλωδίωση κάποιου που ζούσε διακόσιες τριάντα χιλιάδες χρόνια πριν.
(Σ.τ.μ. με την ευκαιρία είχα γράψει ένα σχετικό κείμενο για την συνδεσμολογία του ανθρώπινου εγκέφαλου εδώ)
Και έτσι το ερώτημα που έθεσα στην αρχή αυτής της μελέτης πριν από έξι χρόνια είναι το: Πώς αλλάζει η συνείδηση με την πάροδο του χρόνου?
Γιατί θέλω να φανταστώ την παρακάτω πρόταση: Είναι δυνατόν ότι εμείς, τα ανθρώπινα όντα, που είμαστε συνδεδεμένα με τους συναισθηματισμούς και τις αγωνίες μας, είναι δυνατό, θα μπορούσαμε να επεκτείνουμε πραγματικά την ενσυναίσθηση μας σε ολόκληρη την ανθρώπινη φυλή, σαν μία εκτεταμένη οικογένεια, και μετά για τα συναδελφικά μας πλάσματα, ως μέρος μιας επαναστατικής οικογένειας, και μετά στην βιόσφαιρα που αποτελεί κοινή μας κοινότητα? Αν είναι δυνατόν να το φανταστούμε αυτό τότε μπορεί να είμαστε σε θέση να σώσουμε το είδος μας και να σώσουμε τον πλανήτη μας.
Και αν σας πω απόψε οτι μου είναι αδύνατο να το φανταστώ αυτό, τότε δεν βλέπω το πώς θα τα καταφέρουμε.
Η ενσυναίσθηση είναι το αόρατο χέρι, η ενσυναίσθηση είναι αυτό που μας επιτρέπει να απλώσουμε την ευαισθησία μας σε κάποιον άλλον ωστε όλοι μαζί έτσι ώστε να μπορούμε να γίνουμε ευρύτερες κοινωνικές μονάδες. Το να συμπάσχουμε είναι το να είμαστε πολιτισμένοι και το να είμαστε πολιτισμένοι είναι το να συμπάσχουμε.
Ενώ η επικοινωνία της κοινωνίας του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη μπορούσε να επεκταθεί μόνο στην τοπική φυλή και στην απόσταση της φωνής, και ο καθένας πάνω στο παραδίπλα βουνό ήταν ο "άγνωστος" και έτσι η ενσυναίσθηση επεκτεινόταν μόνο στους δεσμούς του αίματος, όταν μεταφερθήκαμε στον μεγάλο υδραυλικό αγροτικό πολιτισμό, το σενάριο αυτό μας επέτρεψε να επεκτείνουμε αυτό το κεντρικό νευρικό σύστημα και να "εξολοθρεύσουμε" περισσότερο χρόνο και χώρο, φέρνοντας πιο κοντά τους ανθρώπους.
Οπότε η διαφοροποίηση των κλιμάκων και η αύξηση της μοναδικότητας μας όχι μόνο οδήγησε σε θεολογικές συνειδήσεις, αλλά η ενσυναίσθηση τώρα επεκτείνεται σε μια νέα μυθοπλασία, και αυτό ήταν οτι πέραν του να συνδέεται ο ένας με δεσμούς αίματος ενός άλλου ατόμου, αποφυλετιστήκαμε και αρχίσαμε τις σχέσεις με βάση τους θρησκευτικούς δεσμούς. Oπότε έχουμε μια νέα μυθοπλασία, οι Εβραίοι άρχισαν να βλέπουν όλους τους άλλους Εβραίους ως εκτεταμένη οικογένεια και συνέπασχαν με τους άλλους Εβραίους, οι Χριστιανοί ξεκίνησαν να βλέπουν όλους τους άλλους Χριστιανούς ως εκτεταμένη οικογένεια και συνέπασχαν με τους άλλους χριστιανούς, και με τους μουσουλμάνους το ίδιο κ.λ.π.
Οπότε φτάσαμε στον δέκατο ένατο αιώνα, την βιομηχανική επανάσταση και επεκτείνουμε τις αγορές σήμερα σε μεγαλύτερες περιοχές περιλαμβάνοντας την φαντασία του έθνους-κράτους, και ξαφνικά όλοι οι Βρετανοί ξεκίνησαν να βλέπουν άλλους στην Μεγάλη Βρετανία ως εκτεταμένη οικογένεια, και οι Γερμανοί άρχισαν να βλέπουν τους άλλους Γερμανούς ως εκτεταμένη οικογένεια, και οι Αμερικανοί το ίδιο με τους Αμερικάνους. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως η Γερμανία, δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως η Γαλλία, αυτά είναι φαντασίες, αλλά μας επιτρέπουν να επεκταθούμε ως οικογένεια, ώστε να μπορούμε να έχουμε πίστη και ταυτότητες με βάση τις νέες σύνθετες επαναστάσεις της επικοινωνίας και της ενέργειας που έχουμε ωστε να "εξολοθρεύουμε" χρόνο και χώρο.
Αλλά, αν έχουμε περάσει από την ενσυναίσθηση απο τους δεσμούς αίματος, στην ενσυναίσθηση στις θρησκευτικές ενώσεις, στην ενσυναίσθηση με βάση την εθνική ταυτότητα, είναι πραγματικά τόσο μεγάλο άλμα να φανταστούμε οτι η νέα τεχνολογία μας επιτρέπει να συνδέσουμε την ενσυναίσθηση μας σε όλη την ανθρώπινη φυλή, σε μια βιόσφαιρα? Για ποιον λόγο να σταματήσουμε στην ταυτότητα του έθνους-κράτους και να έχουμε μόνο ιδεολογικούς συναισθηματισμούς ή θεολογικούς συναισθηματισμούς ή φυλετικούς η αίματος με τους άλλους?
Έχουμε την τεχνολογία που μας επιτρέπει να επεκτείνουμε αυτό το κεντρικό νευρικό σύστημα και να σκεφτούμε οτι όλοι είμαστε απο τα σπλάχνα μας μια οικογένεια, όχι μόνο πνευματικά. Όταν ο σεισμός που έπληξε την Αϊτή και στη συνέχεια την Χιλή - αλλα ιδιέταιρα την Αϊτή - μέσα σε μια ώρα βούιζαν τα twitter, και σε κανα δίωρο μέσω βίντεο κινητού τηλεφώνου ανέβαιναν βίντεο στο youtube και μέσα σε τρεις ώρες ολόκληρη η ανθρώπινη φυλή ήταν σε ένα συναισθηματικό αγκάλιασμα για την παροχή βοήθειας στην Αϊτή.
Αν είμασταν, όπως οι πεφωτισμένοι μας φιλόσοφοι προτείνουν, υλιστές, ιδιοτελείς, ωφελιμιστές, και μας ευχαριστούσε η προσωπική μας ασφάλεια αυτό δεν θα μπορούσε να εξηγήσει την αντίδραση στην Αϊτή.
Προφανώς εκατόν εβδομήντα πέντε χιλιάδες χρόνια πριν στο rift valley της Αφρικής υπήρχαν περίπου δέκα χιλιάδες ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι που περπατούσαν στα λιβάδια, οι πρόγονοί μας. Οι γενετιστές βρήκαν μία γυναικεία βάση δεδομένων, μια γραμμή βάσης δεδομένων που προφανώς τα γονίδια της περάσαν σε όλους σε αυτόν τον χώρο, οι άλλες κυρίες προφανώς δεν τα κατάφεραν. Και γίνεται ακόμα πιο παράξενο, εντόπισαν επίσης ένα μόνο αρσενικό - μια γραμμή βάσης δεδομένων για τους γενετιστές - που αποκαλέστηκε το Y-χρωμόσωμα Αδάμ - προφανώς κάποιος αρκετά ισχυρός άντρας - που τα γονίδια του πέρασαν του καθενός άλλου σε αυτόν τον χώρο.
Οπότε ιδού τα νέα: έξι κόμμα οκτώ δισεκατομμύρια άνθρωποι (7 δις πλέον) σε διαφορετικά επίπεδα συνείδησης: θεολογική, ιδεολογική, ψυχολογική, δραματουργική, όλοι αγωνίζονται μεταξύ τους με διαφορετικές ιδέες για τον κόσμο και μαντέψτε, όλοι προήλθαν από δύο άτομα. Η Βίβλος είχε ένα δίκιο εδώ, θα μπορούσαμε να προερχόμαστε απο πολλούς, αλλά το θέμα είναι οτι πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε σαν μια εκτεταμένη οικογένεια, πρέπει να διευρύνουμε την αίσθηση της ταυτότητάς μας. Δεν χάνουμε τις προηγούμενες ταυτότητες μας όπως την εθνική η τις θρησκευτικές ταυτοτήτες ή ακόμη και τους δεσμούς αίματος, αλλά επεκτείνουμε την ταυτότητά μας, έτσι μπορούμε να σκεφτούμε όλη την ανθρώπινης φυλή σαν φίλους συνταξιδιώτες, και υπάρχουν και άλλα πλάσματα εδώ, ως μέρος της επαναστατικής μας οικογένειας στην κοινότητα της βιόσφαιρας μας.
Πρέπει να ξανασκεφτούμε το ανθρώπινο πλαίσιο και αν είμαστε πραγματικά homo-empathicus τότε θα πρέπει να αναδείξουμε αυτήν την φύση που έχουμε βαθειά μέσα μας, καθώς αν δεν βγει και έχει κατασταλεί από το πως μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, απο το εκπαιδευτικό σύστημα, την επιχειρηματική πρακτική μας, την κυβέρνηση, τότε ξεκινούν οι δευτερογενείς ωθήσεις: ο ναρκισσισμός, ο υλισμός, η βία και η επιθετικότητα.
Αν θα μπορούσαμε να έχουμε μια συνολική συζήτηση ας ξεκινήσει απο εδώ, από τον Βρετανικό βασιλικό σύλλογο για τις Τέχνες (http://www.thersa.org/), μιας και προφανώς αυτό κάνουν εκεί, να αρχίσουμε να επανεξετάζουμε την ανθρώπινη φύση, να να αναδείξουμε τη δική μας συναισθηματική κοινωνικότητα, έτσι ώστε να μπορούμε να επανεξετάσουμε τους θεσμούς της κοινωνίας και να προετοιμάσουμε το έδαφος για έναν ενσυναισθητικό πολιτισμό.
Πηγή το παρακάτω βίντεο:
